Роднае слова
У 1697 годзе сейм Рэчы Паспалiтай
забаранiў складаць дзяржаўныя
дакументы на беларускй мове.
У 1867 годзе царскi ўрад спецыяльным
загадам забаранiў беларускую мову.
Цябе забаранялi, як скрыжалi,
I адбiралi, быццам бы сцягi,
А крэслiлi, - здавалася, збiвалi:
Як ад шпiцрутэнаў сiнелi пiсягi.
Цябе забаранялi, быццам свята,
Нiбы злачынцу зацiскалi рот.
А ты i з-за выкрэсленняў, нiбы з-за кратаў,
Глядзела на знямелы свой народ.
Бы ў цэлях, у архiвах думкi вязлi...
А ўчуўшы клiч кастрычнiцкай сурмы,
З-за кратаў словы, нiбы тыя вязнi,
Сцягi чырвоныя выносiлi з турмы -
Да нас. Пакуль нямых...
Адкажы
Брат мой! Братка мой! Братачка родны!
Адкажы – сам сабе адкажы:
Чым зрабіўся табе непрыгодны
Скарб бясцэнны тваёй жа душы?
Ад чаго так бяздумна, бязмоўна
Ты яго выракаешся сам?
І чаму табе так усё роўна,
Што аборай становіцца храм?
Ці таму, што калісьці падступна
Растапталі твой шчыры давер?
Што на ніве, дзе сеяў ты рупна,
Вытраўляліся ўсходы твае?
Што ў стагоддзях варожыя збродні
Распіналі твой лёс на крыжы?
Брат мой, братка мой, братачка родны,
Адкажы – сам сабе адкажы!
Жыў ты ў горы, змагаўся ў няволі,
I канаў, і сыходзіў крывёй,
I жывым ты гарэў, а ніколі
Не саромеўся мовы сваёй.
Схамяніся ж, ачніся, агледзься!
Ды разваж, ды раздумай як сьлед:
Што пакінеш ты з поля ў налецьце?
З чым нашчадкі пакажуцца ў сьвет?
Ці паверыў, што род твой бясплодны,
I свой лёс прамяняў на чужы?..
Брат мой! Братка мой! Братачка родны!
Адкажы. Сам сабе адкажы!
Мова
МОВА
Чаму я мову гэтую абрала?
Пытання, мабыць, не знайду лягчэй.
Мяне матуля “донечкаю” звала
З выразным цвёрдым беларускім “чэ”.
Чаму я мову гэтую абрала?
На ёй мне шэпча казкі вецярок.
На ёй салоўку ўлетку падпявала
Пра “аксамітны зорны вечарок”
Чаму я мову гэтую абрала?
У творчы свет з яе пляту вянок.
Яе ўслаўлялі Колас і Купала,
На ёй гаворыць чыста мой сынок!
* * *
Наша родная мова — чароўная песня...
Наша родная мова —
чароўная песня.
Беларуская мова —
натхненне, адчай...
Ручайкамі цякла,
ды ракой уваскрэсла
I у кожнае сэрца
роднай песняй прычаль!
Родная мова
Мая мілагучная, родная мова.
Сэрца і душу кранае яна.
Сення пра яе вяду размову.
Мову матуль нашых слаўлю спаўна.
Вельмі многа розных вершаў, песень.
Склаў працавіты наш народ.
Яе лагодную, святую
Праслаўляў Міхась Чарот.
Пра яе так шчыра і ўзнёсла
У сваіх вершах напісаў Купала.
Ён менавіта ёй карыстаўся,
Каб яна ніколі не прапала.
І на роднай нашай мове
Складваў вершы Колас.
Яна лягла ў іх аснову
Застаўся яго голас.
Спадчыну святую продкаў
Нам працягваць трэба.
Не шкадаваць ніякіх сродкаў.
Нам дапаможа неба.
Павінны мы абараняць
І ведаць сваю мову.
Сваім нашчадкам перадаць,
Яе ўзяць за аснову.
Мова мая...
Мова мая...
Нібы гнаная ледзі,
Ў замку,
Дзе подых далёкіх вякоў,
Просіць у Бога
Шчасьця народу,
А нацыі нашай
З руінаў паўстаць,
З духоўнага рэзруху,
Ў які цягам стагодзьдзяў
Укінулі Край Беларускі віжы
З Усходу і Захаду,
Поўначы й Поўдню -
Давесьці хацелі:
"Беларусаў няма!"
Мы ёсьць!
Мы былі!
Мы ня зьнікнем ніколі! -
Як бы таго хтосьці зь іх не хацеў.
А моцы ў змаганьні
Нам дасьць сіла духу,
Прыгажосьць нашай мовы,
Краіны прасьцяг...
Жаданне
Нябыт абыякава усё праглыне.
Я цешыцца
Марнай надзеяй гатовы,
Што нехта захоча
Сказаць пра мяне:
Ён быў на паслугах
У матчынай мовы.
Я хачу, каб народ мой мяне пачуў...
Я хачу, каб народ мой мяне пачуў.
Я не вечнасці, я не славы,
He бяссмерця сабе хачу, —
Я не маю на гэта права.
Я хачу праз міраж даляглядаў шкляных
З цьмянай мудрасцю сімвалістаў
I праз гімн перфакарты наступнікаў іх
Прабівацца крыніцай бруістай.
Я хачу, каб слова маё жыло,
Каб яно праз вякі праляцела,
Каб дзяржаве не ў сорам яно было,
Каб не ў вокладках пыльных мярцвела.
Каб далёкі нашчадак мяне разумеў
Без пасрэднікаў нудна-вучоных,
Каб не выкапнем стылым мой сказ бранзавеў
I не быў між дзівосаў пячорных.
He хачу, каб гісторыя нас узяла
Ў прыклад іншым страшнай цаною, —
Я хачу, каб мова мая жыла
I жывы мой народ размаўляў са мною.
Мова.
Мова.
Зорамі - неба, хвалямі - мора,
А духам бязьвідным поўніцца мова;
Зь ветра гайдучага над дахам хаты,
З гука гаючага пошаптаў маці,
З потыху жытняга хлебнай дзяжы,
Зь віючага пару, узаранай мяжы,
Ад рун-вышыванак льняных палатнін,
Дзе слава забытая продкаў маіх.
Пеўнем пакліча і студняй рыпучай,
Дымам пацягне з тугою балючай,
Каб хтось пры смутку, ля мшэлых камней,
Аддаў гэта Слова, да Вас - ад мяне.
-25.03.17.
Ўратуем мову – голас свайго краю
Ратуйма мову – голас свайго краю –
Каб не знямець аднойчы назаўжды!
Але хутчэй – бо бедная канае
Ад нелюбві, знявагі і нуды!
Гаворка ў коме, спевы ў занядбанні,
Пісьмо гібее, творчасць у тузе.
Пявучы гоман – без выкарыстання –
Зрабіўся дзівам – просіцца ў музей.
Мы так жыццё змянялі паступова,
Што самабытнасць страцілі сваю:
Цяпер, чужой валодаючы мовай,
Ёй аддаем і будучыню ўсю.
Сваю ж пад ногі кінулі, бы смецце.
Нашто яна – “вясковая”, “адстой”?
Аж да таго дайшло, што нашы дзеці
Не знаюць мовы матчынай сваёй.
Яшчэ крыху – і знікне канчаткова,
І стане мёртвай – мовай забыцця.
Мо, сапраўды, – нашто нам наша мова?
Даволі слоў чужынскай для жыцця!
Сваю звядзем ( па глупству?... па прымусу?) –
Другія ёсць. Не горш! Такой бяды!
Але як знікне слова “беларусы”,
Як будзем звацца ў свеце мы тады?
У прыроды свае законы...
У прыроды свае законы –
спаконвечныя.
Калі засыхаюць крыніцы –
плытчэюць рэкі і рачулкі,
якія жывіліся імі,
чэзнуць хмызнякі і лазнякі,
сірацеюць на птаства,
бяднеюць лугі і лугавіны:
менее зёлак і красак…
Ці ж не такі лёс
і чалавечай мовы?
Яна жыве, красуе,
набірае моцы і дужасці,
пакуль сілкуецца вытокамі –
гаворкамі прадзедаў.
Але ж і яны,
гэтыя крыніцы-вытокі,
з часам плытчэюць,
губляюць жыватворнасць.
Блякне тады і мова,
вяне яе першацвет…
